KAYNAK 1 :

1. Koşu Atı Koşum Takımları
Başlık (Livan Kantarma Gem): Sadece rahvan ve koşu atları için yapılır. Gem’e bağlı olarak başa geçirilir ve dizginler bu başlığa bağlanır. Örgülü ve düz olmak üzere iki türü daha vardır. Hayvan koşumunun başa geçirilen bölümüdür. Yanak kayışları, burunsalık, alınlık ve boğaz kayışlarından meydana gelir. Bunlardan yan kayışlarda denilen yanak kayışları başlığın esasını oluşturur(Sümer, 1983:55).

Eyer (Eğer): Edher: eğer, hayvan sırtlığı, “eder” sözcüğünden,  “edher” “eüğer” şeklinde değişmiştir. Eğer, eğmek fiilinden “İğer”. Binmek için atın üzerine
konulan şey (Sami, 1998:289). Binek hayvanlarının sırtına konan, üstüne rahat oturulabilecek deriden yapılmış oturulacak yerdir ve çeşitleri: Çerkez, kırım-tatar, Osmanlı Takımı: dizgin, üzengi, başlık, kuskun, eğer kayışı, göğüs kayışı, eğer kaşı(ön arka çıkıntıra) (Koyunlu, 1986:29).

Üzengi Takımı: Eyerin iki yanında, kösele kayışlara asılı demir halkalardan meydana gelir. Ayakla basılarak ata binmeye yarar. Kösele kayışların üzeri boncuklarla ve basma düğmelerle süslüdür. Kuskun (Kulan- Sedenka): Halka şeklinde dikilen çift kat derinin içi pamuk veya talaşla doldurulur. Hayvanın kuyruk altından tek kayışla geçirilerek eyer veya me’regeye toka ile sabitleştirilir. Yarış ve binek (rahvan) atlarına takılan kuskun, hayvanın yokuş indiği sırada eyerin öne kaymasını önler.

Sülebent (Göğüslük): Üç kollu olup deriden yapılmıştır. Atın karnının altından gelip göğsünde birleşerek boynun iki yanından eyerin ön kısmına bağlanır. Yokuş çıkılırken eğer arkaya kaymasını önler.
.
Kantarma Kayışı: Sülebente ek olarak yapılan ve atın başını yukarı kaldırmasına engel olan bir kayıştır.

Kırbaç: Kalın deriden yapılır. Örgülü ve sırımlı (saçaklı) olmak üzere iki türü vardır.

Dizgin: Uzunluğu jokeyin eli ile gem arasındaki mesafe kadardır. Atı yönlendirmeye yarar. Sadece deriden yapılır. Örgülü ve düz olmak üzere iki türü vardır. Binek hayvanlarını kontrol etmek için binicinin tuttuğu ip veya kayış. Hayvanı önden çekmek için kullanılan ipe ise yular denir. Kontrol ipi (yular ya da dizginler) atın başlığını, gem yoksa çene altından, gem varsa gemin çene ve dile baskısını kontrol eden mekanizmasının iki yanından çeker.

Yan kayış (Üzengi kayışı): Eyerin sağına ve soluna takılan üzengi demirini özel toka ile eyere bağlayan kayıştır (TS, 2000: 269).

Gem(Dizgin): Azılı atların ağızlarına vurulan, demir alet (kantarma) (ÖTS, 2000: 1530.) Gem veya oyan, bir binek hayvanını yönlendirmek için ağzının içine takılan metal veya sentetik parçadır. Üst ve alt dişlerin arasındaki boşluğa yerleştirilir. Gemin sağ ve soluna dizginler iliştirilir. Amaca göre çok farklı gem türleri bulunur. Aslen azılı atları eğitmek için kullanılan ve hayvanın diline baskı yaparak acı veren özel bir gem türü olan kantarmada özellikle halk ağzında sıklıkla gem sözcüğü ile eşanlamlı olarak kullanılır. Bazı yörelerde ise gemi ağızda tutmaya yarayan parçaya kantarma denir (Ünver, 2006:8).

Yular: Hayvan geminden ellere uzanan kayıştır (Koyunlu 1986: 31). Yular hayvanın başlığına burunsalığın arkasına bağlanır (Sümer, 1983:56). Genellikle burun etrafına bağlı bir halka ve bunun yerinde durmasını sağlamak için ense - çene gerisi etrafına dolanan bir ya da birkaç halka ile başı tutar. Yular ipi bu halkaları buruna yakın çene altından çeker.

Üzengi: Ata binilirken, eyerin iki yanında asılı bulunan ve ayakların basılmasına yarayan altı düz, demir halka (TS, 2005: 2069) Üzengi eyerin iki yanına asılı ayağa destek sağlayan binicilik malzemesi. Üzengi sayesinde binici atı çok daha kolayca idare edebilir, daha hızlı sürebilir, kılıç, ok-Yay (silah), mızrak gibi silahları çok daha başarılı bir şekilde kullanabilir. Medeniyetin gelişip yayılmasında tekerlek, veya baskı makinası kadar önemli bir rol oynadığını düşünenler
vardır.

2. Yük Atı Koşum Takımları
Hamut (Amut-Klopin-Boyuntalık): hamut Atın boynuna geçebilecek genişlikte elips şeklindeki ahşap üzerine keçe, kösele kaplanması suretiyle yapılır. Üzerine ince sarı teneke ile süslemeler işlenerek bağlayıcı halkalar çakılır. Buna, bazı yörelerde “Klopin veya “Boyuntalık” denilmektedir.
Belleme: Kış aylarında yük atlarının sırtına vurulan, alt kısmı saf keçe, üst kısmı branda ile kaplanmış sırt örtüsüdür.
Gözlüklü Başlık: Başın iki yanına takılan ve gözlerin sağı solu görmesini engelleyen kapakların (gözlük) normal başlığa bağlı şekline gözlüklü başlık denilmektedir. At, merkep ve sığırlar için yapılır. Reşmeli başlık denilen zincir ve deri karışımı türü çok tutulmaktadır.
Gömlek (Paldım): Amuttan başlayıp atın kuyruk altından dönerek tekrar amuta bağlanan, üzerinde aşağı düşmesini engelleyen çift sırtlığı bulunan 5 cm. eninde bir kayıştır.
Dizgin: Koşu atı dizgininden farklı olup 6 cm. boyundadır. Uç kısımları çapraz deri veya ketenden dokunmuş şeritlerden yapılır. 2.5-3 cm. genişliğindedir. Bir ucu geme bağlı, diğer ucu sürücünün elinde tuttuğu dizgin, ata yön vermeyi sağlar.
Karınaltı Kuşaması: Eyeri atın sırtına sabitleştirmeye yarayan, 5-6 cm. eninde, deriden veya kolondan (keten dokuma kayış) yapılan bağlayıcı kayışlardır.
Sineklik: Hayvanların yüzüne sineklerin konmasını engeller, renkli iplerden örülür.
Altlık: Eyer takımının altına serilen halı, kilim, keçe gibi örtü.
Çeki kayışı(göğüs kayışı): Mandanın yağlı derisinde yapılan ve atı çekmeye yarayan kemerdir.
Göğüslük: Deri ve muşambadan yapılmış önlük, elbise (ÖTS, 2000:1020)

Kaynak: T.C. TİCARET BAKANLIĞI
Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü

Melda ÖZDEMİR 
GELENEKSEL MESLEKLER ANSİKLOPEDİSİ CİLT 2

KAYNAK 2 :
1.Bir KoşuAtı İçin Gerekli Koşum Takımları
1. Gem başlık: Sadece rahvan ve koşu atları için yapılır. Geme bağlı olarak başa geçirilir ve dizginler bu başlığa bağlanır. Örgülü ve düz olmak üzere iki türü
daha vardır. (ÖTS, 2000. 269)
2. Eyer: Sadece yarış atları için yapılan bir tür semerdir.
3.Eyer takımı: Eyerle birlikte kullanılan başlık, dizginler, üzengi, göğüslük, kolon, nal çantası gibi nesnelerden ibaret olan biniş takımının tümüdür.
(ÖTS,2000:828)
4. Kulan(sedenka): Hayvanın kuyruk altından tek kayışla geçirilerek eyere toka ile sabitleştirilen kalın, 5-6 cm genişliğinde bir dokuma şerittir. Yarış ve rahvan
gibi atlarına takılan kuskun, hayvanın yokuş indiği sırada eyerin öne kaymasını önlemeye yarar.
5. Göğüslük(Sülebent): Üç kollu olup deriden yapılmıştır. Atın karnının altından gelip göğsünde birleşerek boynun iki yanından eyerin ön kısmına bağlanır. Görevi
at yokuş çıkarken eyerin arkaya kayarak atın sıçramasını engellemektir.
6. Kantarma kayışı: Göğüslüğe ek olarak yapılan ve atın başını yukarı kaldırmasına engel olan bir kayıştır.
7. Kırbaç: Kalın deriden örülen ya da saçaklı olmak üzere iki türü vardır.
8. Dizgin: Uzunluğu, at binicisinin eli ile gem arasındaki mesafe kadardır. Atı yönlendirmeye yarar. Sadece deriden yapılır ve örgülü ve düz olmak üzere iki türü
vardır.
9. Yan kayış (üzengi kayışı) Eyerin sağına ve soluna takılan üzengi demirini özel toka ile eyere bağlayan kayıştır. (TS, 2000: 269).
10-Gem(dizgin):Azılı atların ağızlarına vurulan, demir alet. (kantarma) ÖTS, 2000 : 1530.)
12- Yular: Hayvanı çekmek ve bağlamak için başına takılan ipten dizgin. (ÖTS, 3255).
13.Üzengi: Ata binilirken, eyerin iki yanında asılı bulunan ve ayakların basılmasına yarayan altı düz, demir halka. (TS, 2005: 2069)

2. Bir Yük Atı İçin Gerekli Olan Koşum Takımları
1. Hamut : (İslavca) Araba koşumunda atların boyunlarına geçirilen ağaç ve meşinden yapılmış çember. (ÖTS, 2000 :1142).
2. Belleme: Kış aylarında yük atlarının sırtına vurulan, alt kısmı saf keçe, üst kısmı ise branda ile kaplanmış sırt örtüsünün adıdır.
3. Gözlüklü başlık: Başın iki yanına takılan ve gözlerin sağı solu görmesini engelleyen, kapakların (gözlük) normal başlığa bağlı şekline gözlüklü başlık denilmektedir.
At, merkep ve sığırlar için yapılır.
4. Gömlek: (paldım):1.Yük ve binek hayvanlarında, hamuttan başlayıp atın kuyruk altından dönerek tekrar hamuta bağlanan, üzerinden aşağı düşmesini
engelleyen çift sırtlığı bulunan 5 cm. eninde, sağrı üzerinden geçilen kayış. ; 2. Atın gömleği.(ÖTS,2000: 2251)

5. Dizgin: Koşu atı dizgininden farklı olup 6 cm. boyundadır. Uç kısımları çapraz deri veya ketenden dokunmuş şeritlerden yapılır. 2,5-3 cm. genişliğinde olup bir
ucu geme bağlı, diğer ucu sürücünün elinde tuttuğu dizgindir, ata yön vermeyi sağlar.
6. Karın altı kuşaması: Eyeri, atın sırtına sabitleştirmeye yarayan, 5-6 cm. eninde, deriden veya kolondan yapılan bağlayıcı kayışlardır.
7. Sineklik: Hayvanların yüzüne sineklerin konmasını engeller, renkli iplerden örülür.
8.Altlık: Eyer takımının altına serilen halı, kilim, keçe gibi örtü.
9.Çeki kayışı(göğüs kayışı):Mandanın yağlı derisinde yapılan ve atı çekmeye yarayan kemerdir.
10.Göğüslük: Deri ve muşambadan yapılmış önlük, elbise. (ÖTS, 2000:1020)
 

Kaynak: Okt. Nuran BAYGÜL*