Somut Olmayan Kültürel Miras ve  Korunması Çalışmaları
   Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) UNESCO tarafından; toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar biçiminde tanımlanmaktadır. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur.
    1946 yılında kurulan ve kısa adı UNESCO olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı, kültürel çeşitliliğin korunması ve desteklenmesini temel ilke olarak benimsemiştir. Konu ile ilgili olarak önce 1972 yılında ülkemizin de içinde yer aldığı 20 ülke ile birlikte “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi” imzalanmış ardından ülkemiz 17 Ekim 2003 tarihinde Paris’te düzenlenen UNESCO 32. Genel Konferansı’nda “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni kabul etmiştir.
Sözleşmenin 19 Ocak 2006 tarihinde TBMM tarafından da kabul edilmesinin ardından Türkiye, Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesine, 27 Mart 2006 tarihinde resmen taraf olmuştur.  (Oğuz, vd. 2012: 51-52).
   Somut Olmayan Kültürel Miras: “Toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar” (SOKÜM Sözleşmesi, 2005:164) olarak tanımlanmaktadır. Somut olmayan kültürel miras, özellikle “somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar, gösteri sanatları, toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler; doğa ve evren ile ilgili bilgi ve uygulamalar; el sanatları geleneği” alanlarında belirmektedir.
    Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ve bu sözleşme kapsamında yürütülen faaliyetler, dünyada ve eşzamanlı olarak Türkiye’de özellikle önem kazanmıştır. Somut Olmayan Kültürel Miras ile ilgili iş ve işlemlerin ülkemizdeki icracı birimi Kültür ve Turizm Bakanlığı, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğüdür. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sözleşme ile ilgili iş ve işlemleri, yükümlülükleri sözleşmeye dayalı olarak Bakanlığın başta taşra teşkilatı olan İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri ile UNESCO Milli Komisyonu, Milli Eğitim Bakanlığı, Dış İşleri Bakanlığı, Üniversiteler, Sivil Toplum Kuruluşları gibi kurumlarla işbirliği içerisinde yürütmektedir.
    Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi Bağlamında Halk Kültürü Bilgi Yönetimi Dairesi Başkanlığı ve Geleneksel El Sanatları Kültür ve Turizm Bakanlığı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin koruma yaklaşımları bağlamında kendisine ait iş ve işlemleri 4848 sayılı kanuna dayalı olarak
yürütmektedir. Bu kanuna dayalı olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Halk Kültürü Bilgi Yönetimi Dairesi Başkanlığınca Somut olmayan kültürel mirasın korunması bağlamında Geleneksel El Sanatlarına ilişkin çalışmalar ağırlıklı olarak “Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcılarının Tespit ve Kayıt İşlemlerine İlişkin Yönerge”, “Türk Süsleme Sanatları ve Geleneksel El Sanatları Kursları Yönetmeliği” gereği gerçekleştirilmektedir.
“Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi” nin önemli amaçlarından biri, bu mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı ve farkındalığı artırmaktır. 
    Sözleşmenin özellikle 14. maddesi “Eğitim, Duyarlılığın ve Kapasitenin Güçlendirilmesi” başlığı altında sunulan alt başlıklarla sözleşmeye taraf devletlerin uygun önlemlerle gerçekleştirmeye çalışacakları hususlara işaret etmektedir. 14. Maddesinin (a) bendi somut olmayan kültürel mirasın tanınmasını buna saygı duyulmasını ve geliştirilmesini çeşitli önlemlerle sağlamanın gerekli olduğuna dikkat çekerken aynı maddede belirtilen koruma önlemlerinden birinin “bilginin
kuşaktan kuşağa geçişini okul dışı olanaklarla sağlamak” olduğu belirtilmektedir. Yine aynı maddenin (c) bendinde “somut olmayan kültürel mirasın anlatımı için gerekli olan doğal alanların ve belleğe ilişkin mekânların korunması için eğitim verilmesini teşvik etmek” bir diğer koruma yöntemi olarak önerilmektedir. (SOKÜM Sözleşmesi, 19: 2011)
     Teknolojinin insan hayatında önemli bir yer teşkil etmesi, buna karşılık geleneksel mesleklerin her geçen gün yok olması geleneksel el sanatlarının gerilemesine, bazı el sanatlarının ortadan kalkmasına veya yozlaşmasına sebep olmuştur. Bu nedenle küreselleşme ve teknoloji karşısında geleneksel kültürlerin korunması ve tanıtılması gerekliliği kendini göstermeye başlamıştır.

    Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) kavramı ilk bakışta yalnızca maddi olmayan kültürel ürünlerini (inanışlar, törenler ve ritüeller, çeşitli kültürel uygulamalar vb.) düşündürebilir. Ancak durum bundan biraz farklıdır. Günümüzde ağırlıklı olarak maddi kültür ürünlerinin (etnografik ürünler, tarihi eşya), her türlü müze (açık hava müzeleri, kapalı mekanlar) ve arşivlerde korunması, sergilenmesi önemli olmakla birlikte SOKÜM kavramı yalnızca bunlara odaklanmaz. Bu ürünlerin arkasındaki bilgi ve becerilere, süreçte geçirdiği değişimlere de odaklanır. Bir örnekle şu şekilde açıklanabilir: Bir yemeni ustasının ürettiği maddi kültür ürünleri olan yemeniler SOKÜM kavramının konusu olmakla birlikte ustanın kendi ustasıyla ve çırağıyla olan ilişkisi; bu işi öğrenirken nasıl bir eğitim sürecinden geçtiği, bu mesleği öğrenmeye nasıl karar verdiği; üretim teknikleri ve bu tekniklerin geçmişten günümüze değişimleri; ürünlerin kullanım alanlarının neler olduğu; sabahları iş yeri açılırken okunan dualar, temenniler gibi arka planda olan birçok ayrıntı SOKÜM kavramı içindedir.

Tam da bu noktada sözleşme kapsamında UNESCO tarafından yürütülen somut olmayan kültürel miras çalışmaları, insanlığın yüzyıllar boyunca meydana getirdiği birikim ve deneyimleri, anlatımları, bilgi ve becerileri koruyarak kültürel mirasın yeniden gün ışığına çıkarılmasına çalışmakta, gelecek nesillere aktarılmasına yardımcı olmakta ve toplumların kültürel değerlerinin sürekliliğine katkı sağlamayı amaçlamaktadır.   

Kaynak: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı - Abdullah CANSIZ 

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Koruma Yaklaşımları Bağlamında Geleneksel El Sanatları: Kültür ve Turizm Bakanlığı (Halk Kültürü Bilgi Yönetimi Dairesi Başkanlığı) Çalışmaları