Deri işleme sektörü , ham deriyi çeşitli fiziksel, kimyasal işlemlerden geçirerek, makineler yardımıyla onları, deri giyim, ayakkabı, saraciye v.b. alanlarda kullanıma hazır hale getirmek için yapılan tüm çalışmaları kapsamaktadır.
Çeşitli usullerde konserve edilmiş durumda toplanıp deri fabrika ve imalathanelerine gelen deriler önce ham deri depolarına alınır. Deri m2 hesabı çalışılır ve pazarlanır. Ölçümler fabrikada elektronik makinelerle yapılır. Derinin sathına göre makine kaç m2 olduğu bilgisayara aktarılır (Kapucu 1995).
Ham deri depolarındaki deriler tartılarına kalite ve tiplerine göre sınıflandırılan ham derilerin mamül haline gelebilmesi için bir seri işlemden geçmesi gerekmektedir (şekil 5.4.). Bu işlemler başlıca hazırlama, sepileme ve bitirme (Finisaj) işlemleri olarak gruplandırılmaktadır.
Şekil 5.4. Ham deriler
1. Hazırlama İşlemleri
- 1. Yumuşatma
Bu işlem deri üretiminin ilk işlemidir ve bunun en önemli fonksiyonu deriyi bol su ile temizlemek tuzunu arıtmaktır. Deriyi yumuşatmak sepileme maddesinin deriye geçebilmesini sağlamaktır (şekil 5.5.). Derinin özelliklerini koruyabilmek için su sık sık değiştirilmeli ve yumuşatma olayı uzun sürmemelidir. Isının kışın çok aşağıda yazın çok yukarıda olmaması gerekir (Öncü 1968). Ayrıca kuru derilerin çatlamasını önlemek amacıyla yumuşatma işi oldukça yavaş yapılmalı ıslatma suyuna kalsiyum klorür veya kalay klorür ilave etmek gerekmektedir (Anonim 1958).
Şekil 5.5. Derilerin havuz içinde su ile yumuşatılması
2. Ön Kavaleto (Etlerin sıyrılması)
Bu işlemde postun içindeki fazla etler yağlar ve kaslar el aletleri ile veya donduran fazlalıkları bıçaklarla keserek kazıyan donanıma sahip makineler yardımı ile çıkarılır.
3.Yün ve Kıllardan Arındırma
Bu işlemde kimyasal ve mekaniksel işlemlerin birleşimi olarak işlenmemiş derinin kıllarının çıkartılmasını içerir. Kireç banyosunda bırakılan etli kısımlara sodyum sülfür ve kireç sürülen ve kızdırma odalarında bekletilen derilerin lif dokusunda meydana gelen şişme ve gevşeme yün ve kılların kolayca temizlenmesi sağlar.
4. Kavaleto
Ham derilerin etli kısımlarında kalmış olan sepilemeyi güçleştiren fazla et ve yağ parçalarının kavaleto bıçağı veya makinalarıyla alınması işlemine kavaleto denir.
5. Kireçten Kurtarma ve Samalama
Kireçlenmiş derinin içerdiği alkalinin giderilmesi sonraki işlemler için gereklidir. Bu amaçla çeşitli kimyasal maddeler kullanılır. (amonyum sülfat, sodyum bisülfat gibi) Samalama işlemi de bu işlemle birlikte yürütülür, enzim kullanılarak deri yapısında istenmeyen proteinler uzaklaştırılır (şekil 5.6.).
Şekil 5.6. Kireç havuzu
6. Sırça Temizleme
Deriler son bir mekanik temizleme işlemine tabi tutulur. Böylece deride kalması istenmeyen maddelerle, deri sırçasının özel bıçak veya makinalarla sıyrılması sağlanmaktadır (şekil 5.7., 5.8.).
Şekil 5.7. Derinin kıl kökleri ve üst tabakasının giderilmesi
7. Yarma
Yarma makinalarında sepilenmiş derinin istenilen kalınlıkta 2 veya daha çok tabakalar halinde kesilmesi işlemidir.
8. Piklaj
Lif dokusuna sepi maddelerinin homojen şekilde işlenmesi ve sepileme süresince sırça tabakasının buruşup bozulmaması için asit ve tuz çözeltisi ile işlem gördürülmesidir. (Öncü 1968).
Şekil 5.8. Deri üzerinde kalması istenmeyen maddelerin bıçaklama temizlenmesi
2. Sepileme Debagat İşlemleri
Sepileme olayı mekaniksel, kimyasal, fiziksel olayların hep birden geliştiği komplike bir olay olarak kabul edilmektedir. Sepileme işleminden geçen deriler eğilip bükülme, elastikiyet, kokuşmama gibi karakteristik özellikler kazanırlar. Derinin sepilenmesi kologen liflerin sepileyici özellikteki maddeleri bünyesine alması sonucu gerçekleşir. Sepileme işlemi dört grupta toplanır. Organik, madensel, sentetik, kombin.(şekil 5.9.).
3. Bitirme (Finisaj) işlemleri:
Sepileme işleminden sonra deriler hangi yöntemle işlenmiş olursa olsun, piyasaya verilmeye hazır değildir. Bu deriler kullanım amacına uygun özelliklere sahip olmalıdır. Bu nedenle sepilenmiş derilere finisaj uygulanır.
Kurutulan deriler homojen bir nem dağılımına getirilir, iskefe makinesinde açılır yumuşatılır. Gerekiyorsa sırçası zımparalanır daha sonra kaplama boyaları tatbik edilir. Boyama elle veya hava tabancasıyla yapılır. Boyamadan sonra cila yapılır. Finisaj işlemleri için ütü gibi makinaların yanında boyama ve cilalama içinde geliştirilmiş makinalar kullanılmaktadır. Bu safhada deriler bitmiştir. Bundan sonra kalitelerine göre ayrılır, ölçülür ve sevkiyata hazırlanır (Anonim 1984).
Şekil 5.9. Tabaklanmış derinin dolaptan çıkartılması
KAYNAK: GEÇMİŞTE VE GÜNÜMÜZDE EL SANATLARI ÇERÇEVESİNDE ÜRETİLEN DERİ ÜRÜNLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA
Melda ÖZDEMİR ANKARA 2004