Somut olmayan kültürel mirasın kuşaktan kuşağa yeniden üretilerek aktarılmasında, korunmasında ve özellikle de yeni kuşakların bilinçlendirilmesinde, somut olmayan kültürel miras unsurlarının yaşatılmasına imkân tanınmasında “Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcılarının Tespit ve Kayıt İşlemlerine İlişkin Yönerge” uyarınca toplanan Geleneksel El Sanatları Değerlendirme Kurulları büyük öneme sahiptir.

   Somut olmayan kültürel miras alanlarında üretimlerin teşvik edilmesi ve geleneksel kültürün yaşatılması hedefiyle kültürel miras taşıyıcılarının tespit edilmesi,  değerlendirilmesi, belirli ölçütlere sahip olanların Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezine kayıt edilmesi amacıyla Bakanlığımız Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından çalışmalar yürütülmektedir.

   Somut olmayan kültürel miras çalışmaları kapsamında ve 15.03.2020 tarih ve E.231892 sayılı Bakan Onayı ile yürürlüğe giren “Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcılarının Tespit ve Kayıt İşlemlerine İlişkin Yönerge” uyarınca, "Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcısı Tespit ve Değerlendirme Kurulları" oluşturulmakta ve bu kurullar; “âşık-ozan, halk şairliği ve zakirlik geleneği”, “mahalli sanatçılar” ve “çalgı yapımcılığı”, “geleneksel el sanatları” ve “Türk süsleme sanatları” ile “geleneksel tiyatro sanatları” alanlarında değerlendirme ve tespit yapmaktadır.   

     Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcılarının tespitini ve değerlendirilmesini gerçekleştirmek üzere oluşturulan değerlendirme kurullarında aşağıdaki dallarda değerlendirmeler yapılmaktadır.

a) Âşık-Ozan, Halk Şairi/ Kalem Şairi ve Zâkir,
b) Mahalli Sanatçılar ve Geleneksel Çalgı Yapımcılığı,
c) Geleneksel El Sanatı ve Türk Süsleme Sanatları Sanatkârları,
ç) Geleneksel Tiyatro Sanatı ve Sanatçıları dallarında değerlendirme yapılır.

    Kurul tarafından yeterli görülen Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcıları Kültür ve Turizm Bakanlığı Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezine kaydedilerek, “Sanatçı Tanıtma Kartı” verilmektedir. Bu kartı almak için adaylar öncelikle müracaat formunu ve ilgili diğer belgeleri Bakanlık Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğüne bizzat veya posta yoluyla ulaştırmak zorundadır. Bu belgeler; adayların ürünlerini yaparken çekilen, yüzlerinin de göründüğü en az 15 dakikalık video kaydı, ürünlerine ait en az 20 farklı fotoğraf, kimlik fotokopisi, vesikalık fotoğraf ve adli sicil belgesidir. İlk başvuruda bu belgeleri eksiksiz beyan eden adaylar daha sonra yılda bir veya iki kez oluşturulan tespit kuruluna davet edilirler. Kurullar, ilgili daire başkanının başkanlığında (Halk Kültürü Bilgi Yönetimi Dairesi); bir şube müdürü (Halk Kültürü Araştırmaları Şubesi), bir Kültür Ve Turizm Bakanlığı Halk Kültürü Bilgi Ve Belge Merkezine Kayıtlı Deri Sanatı Ustaları folklor araştırmacısı ile alanlarında yeterliliği kabul görmüş akademisyen ya da uzman olmak üzere yedi üyeden oluşur.Somut olmayan kültürel mirası uygulayan, geleneğe uygun biçimde sürdüren ve nesilden nesile aktarımını sağlayan kişileri genel olarak “Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcısı”  olarak tanımlıyoruz. Bu kapsamda; Kültür ve Turizm Bakanlığının “Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcılarının Tespit ve Kayıt İşlemlerine İlişkin Yönerge’sinde “SOKÜM Taşıyıcısı” için bazı temel ölçütler getirilmiştir. Envanter çalışmasındaki kriterler, anılan mevzuata göre belirlenmiştir.
DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ
Somut olmayan kültürel miras taşıyıcıları aşağıdaki genel ve özel ölçütler doğrultusunda Kurul tarafından değerlendirmeye tabi tutulurlar:
A ) GENEL ÖLÇÜTLER :
1. Alanında geleneksel bilgiye sahip olmak,
2. Bilgisini geleneksel aktarım yoluyla öğrenmiş olmak,
3. Gelenek aktarıcısı niteliğini taşıyor olmak,
4. Kendisi ile aynı sanatı icra edenler arasında tanınıyor olmak.
B) ÖZEL ÖLÇÜTLER :
Geleneksel El Sanatları ve Türk Süsleme Sanatları Sanatkârları için:
1. İcra ettiği sanatın, öne çıkan türlerini bilmek, sanatın önde gelen ustalarını tanımak,
sanatıyla ilgili geleneksel ve tarihi bilgiye sahip olmak,
2. İcra ettiği sanatta belli bir olgunluğa erişmiş olmak,
3. İcra ettiği sanatı bir ustadan geleneksel yöntemlerle öğrenmiş olmak,
4. Sanatını ilgili kişilere öğretebilme yeterliliğine sahip olmak,
5. Kendisiyle aynı sanatı icra edenler arasında tanınıyor olmak,
6. Geleneksel El Sanatları ve Türk Süsleme Sanatları’nın geleneğinden kopmadan, bu sanata ilişkin yeni teknikleri de uygulayabiliyor olmak.

Kaynak: Melda ÖZDEMİR-Ali Mahir FAYİK 2021