Deri kalitesine ve kullanılacağı yere göre; ağartma , yağ giderme, boyama, son sepileme, yağlama ve cilalama gibi bir dizi işlemden geçtikten sonra finisaj aşamasında nubuk, videla, güderi veya süet adını almaktadır. Deri çeşitleri, yapılacak olan ürünün özelliğine göre seçilmektedir. Örneğin kemerde sert, çantada daha yumuşak ayakkabıda modeline göre değişen incelik ve sertlikte kullanılmaktadır (Kapucu, 1985).

Deriler hazırlanış ve görünüşlerine göre özel isimler alırlar. En ince derilere, glase, süet, parlak olanlarına, rugan, kalın olanlarına ise vidala denmektedir.

Ak deri : Üstüne yazı yazılabilecek şekilde ponza taşıyla, özenle perdahlanmış ceylan, koyun ve keçi derileridir. Özellikle yazı yazmak ve resim yapmak için kullanılır.

Antilop : Büyük baş hayvan derilerinden üretilen, işlenmiş hali süetten daha uzun tüylü olan bir tür deridir.

Astarlık: Ham koyun ve keçi derilerinden türlü yöntemlerle sepilenerek elde edilen tabii renkte veya boyanmış ince, yumuşak, elastiki deridir.

Astarlık glase: Ham keçi derisinden krom tuzuyla sepilenmiş sırça tarafı perdahlı, tabi renkte veya boyanmış ince, yumuşak, elastiki, astarlık deridir.

Davul derisi : Dana, domuz ve eşek derileri, kılları ve yağları temizlendikten sonra sunger taşı ve tebeşir tozu ile ovulur, gerilerek havada kurutulur. Şeffaf ve sert bir hale gelen deriler müzik aletleri ve dekoratif süslemelerde kullanılır.

Fantezi Deriler : Antilop (Ceylan) yılan, kertenkele, timsah, köpek balığı ve kedi balığı derilerinin yağla sepilenmesi ile elde edilir. Çanta, kemer, ayakkabı gibi eşyaların yapımında kullanılır. Bu derilerden yapılan eşyalar pahalı fakat son derece dayanıklıdır.

Güderi : Geyik, koyun, kuzu veya kuzu süet yarmasının yağla sepilenmesinden elde edilir. Yumuşak esnek ve mat görünümlüdür. Giysi ve eldiven yapımında kullanılır. Ayrıca cam silme temizleme işlevi de vardır.

Glase : Oğlak ve kuzu derisinden yapılan eldiven ve yumuşak kadın ayakkabıları yapımında kullanılır. Krom tuzları ile sepilenir ve piyasada yüzlük deri olarak bilinen yumuşak tutumlu ince zarif derilerdir.

Keçi derisi : Astarlık, ayakkabılık deridir (sahtiyan) (Kanbay 1993).

Kösele : Büyük baş hayvan derilerinin sepilenmesinden elde edilen sert, sıktı tutumlu ve tabii renkteki mamul derilere denir.

Kösele Çeşitleri :

Sabunlu kösele; büyükbaş hayvan derilerinin sepilenmesinden sonra belirli bir oranda yağlanmış ve yüz tarafı perdahlanmış olan tabii renkte, yumuşak tutumlu, elastiki bir köseledir. Tabii renkte ve boyanmış olanları mevcuttur. Kayışlı kösele; büyükbaş hayvan derilerinin sepilenmesinden sonra özel surette yağlanmasıyla elde edilen krupon halinde, tabi renkte ve sıkı tutumlu bir köseledir. Kromlu kösele; büyükbaş hayvan derilerinin krom tuzları ile sepilenmesinden sonra yağlı veya yağsız olarak yapılan beyaza yakın renkte, bükülebilir bir köseledir. Suni kösele; esas kullanım yeri ayakkabı sanayi olan ve kromlu deri parçaları ile krom talaşı ve kösele kırpıntıları gibidaha çok doğal maddelerden yapılma bir yardımcı maddedir. Taban astarı, fort, gibi yerlerde kullanılır (Güler, 1994).

Krokodil : Timsah dezar (büyük kertenkele), sıcak memelilerin derileridir. Çanta, pabuş, kemer, kadın giyim eşyası ve çeşitli süslemelerde kullanılan pahalı bir deri cinsidir.

Maroken : Küçükbaş hayvanların derilerinden bilhassa keçi derisine krom veya tanen (sumak) sepisi yapılmasıyla elde edilir. Sepilenmeden sonra çok açık renk aldığından istenilen renge boyanır. Maroken derisinin en önemli özelliği yüzeyinin taneli görüntüsüdür. Yüzeyindeki girinti çıkıntıları baskı ile yapılır.

Meşin : Bitkisel sepilenmeyle hazırlanmış kalın koyun derisidir. Ayakkabı astarı yapımında, maroken ve saraçlık işlerinde kullanılan, doğal renkte yada boyanmış ince yumuşak elastiki deridir.

Napa : Küçük ve büyükbaş hayvan derilerinin genellikle krom tuzlarıyla sepilenmesinden elde edilir. Sırçası düzgün veya tanecikli, ince, yumuşak, esnek ve mukavemetli, çeşitli renkleri olan derilerdir. Kuzu, koyun keçi, daha, sığır domuz napa gibi çeşitleri vardır.

Nubuk : Süete benzeyen, sığır derilerinin kromla sepilenmesi ile elde edilen ince ve yumuşak tutumlu derilerdir. Sırça yüzeyleri hafif zımparalanmıştır.

Parşömen Derisi : Dana, domuz, eşek derilerinden yapılır. Kıl ve yağları temizlenen deri sünger taşıyla ovulur. Bu derilere davul derisi de denmektedir. Gerilerek havada kurutulup sertleşmesi sağlanan parşömen derisiyle davul, bakteri gibi müzik aletleri yapımında kullanılır.

Rugan : Sığır, dana, at, deve, keçi, oğlak ve koyun derilerinin doğal ve sentetik her türlü sepileyici maddelerle ve türlü yöntemlerle sepilenmesinden sonra türlü renklerle sırçadan boyanmış ve ayrıca yağlı veya sentetik cilalarla finisaj yapılmış çok parlak görünüşlü yumuşak tutumlu deridir. Parlak ve yumuşak olması ayrıca suyu geçirmemesi en önemli özelliğidir. Zamanla yüzeyinin çatlaması istenmeyen özelliklerdendir. Ayakkabı, çizme, kemer ve konfeksiyon sanayinde kullanılır.

Sahtiyan : Keçi derilerinin bitkisel tanenlerle sepilenmesinden elde edilen doğal renkli veya boyanmış, yumuşak, işlenmiş derilerdir. İnce ve cilalıdır. Ayakkabı ve çizme yapımında çok kullanılmış olduğu bugün Topkapı sarayı pabuç koleksiyonunda görülmektedir.

Şeffaf deriler : Deriler kurutulduktan sonra içine bir miktar asit borik ilave edilmiş olan gliserine yatırılır. Doymuş hale gelince kurutularak kullanılır. Bu deriler suya karşı dayanıklı değildir.

Süet : Sığır, dana, malak derileriyle keçi, oğlak koyun ve kuzu derilerinin kromlu tuzlarla sepilenmesinden elde edilir. Derilerin tersi özel makinelerle fırçalanarak tüylendirilir ve istenilen renge boyanabilir. Kürk süet denilen cinsi ise koyun postalarından elde edilir. Derinin her iki yüzü aynı anda tabaklanma işlerini görür, iki yönlü değerlendirilir.

Vaketa : İnce meşin denilen bu deriler, büyükbaş hayvan derilerinin sepilendikten sonra yağlanmak ve fırça tarafı perdahlanmak suretiyle elde edilen tabii renkte veya sırçadan boyanmış yumuşak tutumlu derilerdir. Ayakkabı yüzlük deridir.

Vidala : Büyükbaş hayvan derilerinin krom tuzları ile sepilenmesinden elde edilen sırça tarafından finisaj görmüş türlü renklerde ve yumuşak tutumlu derilerdir. Çanta, kemer, ayakkabı yapımında kullanılır.

Yapay (Suni) Deriler : Dış görünüş bakımından tabii deriye benzer ve suya karşı dayanıklıdır. Mobilyacılıkta, çanta, ayakkabı yapımında kullanılır. Suni derilerin yapımında; pamuklu kumaşlar, bitkisel lifler, deri imalatından artan deri talaşları ilehint yağı ve kauçuk seliloz asetatı gibi kimyasal maddelerle yoğrulur, sıkıştırılır sıcak presle düzleştirilip deri desenleri verilir.

KAYNAK: GEÇMİŞTE VE GÜNÜMÜZDE EL SANATLARI ÇERÇEVESİNDE ÜRETİLEN DERİ ÜRÜNLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Melda ÖZDEMİR   ANKARA 2004