Dericilikte kullanılan araçlar; kesim ve tıraşlama, oyma ve delme, birleştirme ve diğer araçlar olmak üzere  4 grup altında incelenmiştir.

1. Kesim ve tıraşlama araçları

Deri kesim bıçağı; deri kesiminde ve kösele üzerindeki derileri belirginleştirmede kullanılır. İki parçadan oluşur. İskelet kısmı ve ortasında bıçağı bulunmaktadır. Bıçak sapının arkası sivridir. Bu kısım köşeleri yuvarlaklaştırma ve nokta koyma işlemlerinde kullanılmaktadır (Akalın, Yılgör, Seyhan 1993) (şekil 5.10.).

Deri kesim makinası; monte edilmiş bıçaklar ile belirlenen ölçüde deriyi kesen araçlardır.

Bıçak; bir sap ve bir çelik bölümden oluşan iki parçadan ibaret araçtır (Hançerlioğlu 1992). Deri kesimi ve açma işlemlerinde kullanılmaktadır (şekil 5.12.).

Makas; kağıt, bez, deri ve bunun gibi şeyleri kesmeye yarayan araç olup, birbirine ortadan çapraz eklenmiş iki bıçaktan oluşmaktadır. Kullanılacak yerlere göre değişik tipleri mevcuttur (Ağakay 1974) (şekil 5.10.).

Maket bıçağı ; kağıt, deri v.b.malzemelerin kesiminde kullanılan, değişik boyları mevcut olan, keskin kısmı köreldikçe ucu kırılarak yenilenen bir araçtır. Günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Falçata; köselede özellikle büyük parçaların kesiminde ve deriyi tıraşlamada kullanılır. İnce ve uzun bir tür bıçaktır (Akalın, Yılgör, Seyhan 1993). Çeşitli kalınlık ve uzunlukta olanları vardır (şekil 5.10.).

Şekil 5.10. Makas, falçata, deri kesim bıçağı

Deri tıraş makinası; deriyi tıraşlamada kullanılan makinalardır (Akalın vd 1993) (şekil 5.11.).

Şekil 5.11. Deri tıraş makinası

2. Oyma ve delme araçları

Biz; tutmak için tahtadan sapı olan ucu iğneli bir araçtır (Korkusuz 1971). Deriyi delme ve yakma işlemlerinde kullanılmaktadır (şekil 5.12).

Çarklı zımba; delik açmada kullanılan, çeşitli çap büyüklükleri bulunan el zımbasıdır (Akalın, Yılgör, Seyhan 1993). Deride özellikle kenar birleştirmede ve deri yüzey süslemede kullanılmaktadır (şekil 5.12).
Linol bıçağı; metal uç ve tahta saptan oluşan iki parçadan ibaret bir araçtır. Deri yüzey süslemelerinde deseni kazımak suretiyle oluşturulur. Özellikle desenin kontur kısımlarında ve geniş hatlar meydana getirmede kullanılır. Ayrıca linol bıçağının uygulanacak desenin özelliğine göre farklı uçları da bulunmaktadır (şekil 5.12).

Şekil 5.12. Biz, çarklı zımba, bıçak, linol bıçağı

 

 

Çelik kalem; deri yüzeyi süslemede kullanılan, uç kısmı çeşitli kabartma desenlerle bezenmiş metal çubuktur (şekil 5.13.).


Şekil 5.13. Çeşitli kabartma desenlerle süslenmiş çelik kalemler

Delgi zımba; Tahta, taş, deri v.b. üzerinde delik açmaya yarayan, çekiçle vurularak kullanılan çelik alet. Çeşitli şekil ve büyüklükte uçları mevcuttur (şekil 5.14.).

Şekil 5.14. Çeşitli şekillerde delgi zımbalar

 

 

3. Birleştirme araçları

Açık-kapalı zımba ve fermajup basma el araçları; belirli bir düzende dizilmiş zımbaların ya da fermajupun deriye geçmesini sağlamak amacıyla sıkıştırmak suretiyle basan bir tür prestir. Zımba basmak için bu araçların ucuna silindir biçimli, uzun, ağız kısmı delik ve yuvarlak olan çelik uçlar geçirilmektedir (şekil 5.15., 5.16.).

Şekil 5.15. Açık ve kapalı zımba el aletleri

 

Şekil 5.16. Açık ve kapalı zımba uçları

Basabas; klips ve fermuar sıkıştırmak için kullanılmaktadır (şekil 5.17.).

Fermuar açacağı; klipsin ağız kısmını açmak için kullanılmaktadır (şekil 5.17.).

Şekil 5.17. Fermuar açacağı, basabas

Deri İğneleri; baş, gövde ve uç olmak üzere üç kısımdan oluşur. Çeşitli büyüklükteki metalden yapılan bir ucu sivri diğer ucu delikli araçlardır (Korkusuz 1971). Deride elde birleştirme ve yüzey süsleme tekniklerinde kullanılmaktadır .

Deri dikiş makinası; genellikle kenar birleştirme ve astarlama işlemlerinde ve bazen de yüzey süslemelerinde kullanılmaktadır. Bunların dışında çoğunlukla sanayiye yönelik deri işlerinde değişik tip ve boyutlarda makinalar da mevcuttur. Bunlar; deri biye makinası, kemer bombe makinası, deri sıcak ve soğuk baskı makinası, kıvırma makinası, yarma makinası şerit kesim makinası, çizgileme makinası ve ütü makinası gibi çeşitli makinalardır (şekil 5.18., 5.20., 5.21.).

Freze makinası : Köselenin kenar düzgünlüğünü sağlamaya yarayan, köşeleri

yuvarlaklaştırma işlemlerinde kullanılmaktadır (şekil 5.19.).

Şekil 5.18. Deri dikiş makinası

 


Şekil 5.19. Freze makinas
ı

Şekil 5.20. Şerit kesim makinası

Şekil 5.21. Çizgileme makinası

 

4. Diğer araçlar

 

Bileği taşı; kesici araçları bilemeye yarayan ince taneli çok sert bir taştır. Değişik şekilleri mevcuttur.

Çekiç; bir ahşap uzun sap ile dövecek maden kısmından oluşan el aracıdır (Ağakay 1974). Deride vurarak yapıştırma işleminde kullanılır (şekil 5.22.).

Çelik cetvel; deriyi kruponlamada kullanılır. Ayrıca deri yüzeylerinden desen ve parça çıkartılmasında bu cetvelden yararlanılmaktadır (şekil 5.22.).

Danaeli; kerpetene benzeyen daha ince uçlu araçtır.

Eğe (limaki); bıçakların ağzını açmak için kullanılan üç yüzeyli bir alettir (Akalın vd 1993) (şekil 5.22.).


Şekil 5.22. Çelik cetvel, eğe, kargaburun, keski, çekiç

Fırça; derilerin yüzeyine yapıştırıcı sürmede, boyamada, parlatma da kullanılır. Suluboya, yağlı boya, ayakkabı boyası gibi çeşitleri mevcuttur (şekil 5.23.).


Şekil 5.23.Çeşitli biçimde fırçalar

Kauçuk; Afrika ve Asya’nın çeşitli ağaçlarından özellikle lastik ağacından elde edilen dayanıklı esnek maddedir (Ağakay 1974). Deri ve kösele kesiminin yapıldığı plaka halindeki yardımcı araçtır.

Kargaburun; tel kıvırma ve bükme işlemlerinde kullanılan madenden yapılmış uçları karga gagası gibi sivri olan bir alettir (şekil 5.22.).

Keski; keskin uçlu , çelikten yapılmış, ağaç, taş, metal, deri v.b. üzerinde çeşitli delikler açmaya ve kesmeye yarayan, üzerine çekiç vurularak yürütülen araçtır (Ağakay 1974).

Kerpeten; demirden yapılmış yarım ay şeklinde iki parçadan oluşan ve tutmak için kolları olan deriyi bir yere takarken çekmek için kullanılan araçtır.

Mahat; tahtadan üzerinde oyuntuları olan ve deriye istenilen yerde oyuntular yapılmasını sağlayan araçtır.

Mala; çanta ağızlarını klipslere yerleştirmeye yarayan, yassı demir ve tahta saptan oluşan, uçları genellikle kare ve üçgen şekilde olan bir araçtır.


Masat; deri bıçaklarının bilenmesinde kullanılır. Demirden yuvarlak hatlı bir alettir (şekil 5.24.).

Şekil 5.24. Masat

Mermer; deri kesimi, kıvırma, yapıştırma ve özellikle tıraşlama işleminde kullanılan yardımcı araçtır.

Muşta; sarı veya beyaz metalden yapılmış, yapıştırıcı sürülen derilerin kıvırma ve dövme işlemlerinde kullanılan, küre biçiminde saplı ve kenarları içe doğru kavisli bir alettir ( şekil 5.25.).

​​​​​​​

Şekil 5.25. Muşta

Pense; telleri kıvırmaya küçük vida ve somunları sıkıştırmaya, çıkarmaya yarayan çeşitli biçim ve büyüklükteki kıskaç.

Pergel; yay ve çember çizmek ve ölçmek için kullanılan birer ucunda birbirine eklenmiş iki metal çubuktan oluşan ölçü ve çizim aracıdır.

Rulet; döndürüldüğünde sıralı izler bırakan, saplı, dişli, küçük demir çark.

Tel kesme pensi; metalden yapılmış çubuk ve levhaları kesmeye yarar. İnce ve kalın telleri kesen çeşitli boyları mevcuttur.

Tokmak; ağaçtan yapılmış başları lastikli ya da lastiksizdir.Çekiçle vurulduğu zaman bozulabilecek, kırılabilecek ince ve zarif maddeleri vurmaya yarar. Deri yüzey süslemede kalem uçlara, zımbalara vurmaya yarar.

Tornavida; çelik uçlu olan bu alet vidaları döndürmek, ve yüzeye açılmış deliklere yerleştirmek için kullanılır. Ucu yassı ve düzdür. Vidaları çıkarmak ve tutturmak içinde kullanılır.​​​​​​​

 

KAYNAK: GEÇMİŞTE VE GÜNÜMÜZDE EL SANATLARI ÇERÇEVESİNDE ÜRETİLEN DERİ ÜRÜNLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Melda ÖZDEMİR   ANKARA 2004